ঋগ্বেদ ১/১/ ১ - ধর্ম্মতত্ত্ব

ধর্ম্মতত্ত্ব

ধর্ম বিষয়ে জ্ঞান, ধর্ম গ্রন্থ কি , হিন্দু মুসলমান সম্প্রদায়, ইসলাম খ্রীষ্ট মত বিষয়ে তত্ত্ব ও সনাতন ধর্ম নিয়ে আলোচনা

धर्म मानव मात्र का एक है, मानवों के धर्म अलग अलग नहीं होते-Theology

সাম্প্রতিক প্রবন্ধ

Post Top Ad

স্বাগতম

16 September, 2020

ঋগ্বেদ ১/১/ ১

ঋগ্বেদ মন্ডল ১ সূক্ত ১ মন্ত্র ১

অগ্নিমীডে পুরোহিতং। যজ্ঞস্য দেবমৃত্বিজং।।

अ॒ग्निमी॑ळे पु॒रोहि॑तं य॒ज्ञस्य॑ दे॒वमृ॒त्विज॑म्। होता॑रं रत्न॒धात॑मम्॥


সরলার্থঃ জ্ঞান স্বরূপ পরমাত্মা, সর্বব্যাপক,সমস্ত প্রকার যজ্ঞাদি শ্রেষ্ঠ কর্মের প্রকাশক এবং উপদেশক, প্রত্যেক ঋতুতে পূজনীয় এবং সমস্ত ঋতু সৃষ্টিকারী, সমস্ত সুখ দাতা, সমস্ত ব্রহ্মাণ্ডের কর্তা ও হর্তা আমরা সবাই সেই পরমাত্মাকেই উপাসনা, প্রার্থনা ও স্তুতি করি।

পদার্থ- ( য়জ্ঞ্স্য) আমরা বিদ্বাগণের সৎকার সহযোগ এবং কর্মের [ য়জ্ঞম্ ক্রিয়াকাণ্ডজন্যং সংসাসারম্ যজু- ২।২১ সংগত সংসারঃ ঋক্ ১।১৮।৭ ] (হোতারম্) গ্রহণকারী [ হোতা= হোতারম্ হরাতারম্ নিঘ০ ৭,১৫ আত্মা বৈ য়জ্ঞস্য হোতা কৌ ৯,৬: বাগ্বৈ হোতা কৌ ১৩,৯,১৭,৭:মনো হোতা তৈ০, ব্রা০ ২,১,৫,৯, প্রাণো বৈ হোতা ঐ০ ৬,৮: ক্ষত্রং বৈ হোতা ঐ০ ৬,২১:]( পুরোহিততম্) উৎপত্তির সময়ে প্রথম পরামানু আদিকে ধারণ করিতে এবং বার-বার উৎপত্তির স্হূল সৃষ্টির রচনাকারী তথা ঋতু-ঋতুতে উপাসনা যোগ্য [ পুরোহিত=য়ঃ পুরস্তাত্ সর্বং জগত্ দধাতি ছেদন ধারণা হহ কর্ষণাদিগুণাশ্চাপি তম্ ( অগ্নিং= পরমেশ্বরং ভৌতিকং বা) পুরোহিত পুর এনং দধাতি নিরু০ ২,১২: প্রথমঃ পুরোহিতমিতি পুর এব বা এনমেদত্ দধতে। য়দগ্নিগ্নিমাদধতে। জৈ০ ৩,৬৩:] ( রত্নধাতমম্) এবং নিশ্চয় করিয়া মনোহর পৃথিবী বা সুবর্ণ আদি রত্নকে ধারণ করিতে বা [রত্নম্= রময়তি হর্ষয়তীতিরত্নম্ উ০ কোষ ০ ৩,১৪: রত্নম্ ধসনাম্ নিঘ০ ২,১০] ( দেবম্) দিতে তথা সর্ব পদার্থে প্রকাশকারী পরমেশ্বরের [ দেবম্= দেবো দানাদ্বা। দীপনাদ্বা দ্যোতনাদ্বা। দ্যুস্হানো ভবতীতি বা য়ে দেবঃ সা দেবতা। নিরু০ ৭,১৪] ( ঈড়ে) স্তুতি করেন তথা উপকারের জন্য ( য়জ্ঞস্য) আমরা বিদ্যাদি দান এবং শিল্পক্রিয়াদি দ্বারা উৎপন্ন করিবার যোগ্য পদার্থের (হোতারম্) দানকারী তথা ( পুরোহিতম্) সেই পদার্থের উৎপন্ন করিবার সময় হইতে পূর্বেও ছেদন ধারণ তথা আকর্ষণ আদি গুণের ধারণকারী ( ঋত্বিজম্) শিল্পবিদ্যা সাধনের নিমিত্ত [ ঋত্বাগ্দধৃগ্০ অ০ ৩,২,৫৯] ( রত্নধাতমম্) উত্তম সুবর্ণ আদিকে ধারণ করিতে তথা ( দেবম্) যুদ্ধ কলাদিতে শাস্ত্রাদি দ্বারা বিজয়কারী ভৌতিক অগ্নির ( ঈড়ে) বার-বার ইচাছা করি।।
সরলার্থ- আমরা বিদ্বানগণের সৎকার সহযোগ মহিমা এবং কর্মের গ্রহণকারী উৎপত্তির সময়ে প্রথম পরামানু আদিকে ধারণ করিতে এবং বার-বার উৎপত্তির সময়ে স্হূল সৃষ্টির রচনাকারী তথা ঋতু-ঋতুতে উপাসনা যোগ্য এবং নিশ্চয় করিয়া মনোহর পৃথিবী বা সুবর্ণ আদি রত্নকে ধারণ করিতে বা দিতে তথা সর্ব পদার্থে প্রকাশকারী পরমেশ্বরের স্তুতি করেন তথা উপকারের জন্য আমরা বিদ্যাদি দান এবং শিল্পক্রিয়াদি দ্বারা উৎপন্ন করিবার যোগ্য পদার্থের দানকারী তথা সেই পদার্থে উৎপন্ন করিবার সময় হইতে পূর্বেও ছেদন ধারণ তথা আকর্ষণ আদি গুণের ধারণকারী শিঁপবিদ্যা সাধনের নিমিত্ত উত্তম সুবর্ণ আদিকে ধারণ করিতে তথা যুদ্ধ কলাদিতে শাস্ত্রাদি দ্বারা বিজয়কারী ভৌতিক অগ্নির বার-বার ইচ্ছা করি।।
এখানে 'অগ্নি' শব্দের দুই অর্থ করিতে প্রমাণ এই হয় যে- ( ইন্দ্রং মিত্রং০ ঋ০ ১।১৬৪।৪৬ ইহা ঋগ্বেদের মন্ত্র হইতে জানা যায় যে এক সৎব্রহ্মের ইন্দ্র আদি অনেক নাম আছে। তথা ( তদেবাগ্নি০ যজু০ ৩২।১) ইহা যজুর্বেদের মন্ত্র হইতেও অগ্নি আদি নাম করিয়া সচ্চিদানন্দাদি লক্ষণ যুক্ত ব্রহ্মকে জানা উচিত। ( ব্রহ্ম হ্ম০ শ০ ব্রা০১,৪,২,১১) ইত্যাদি শতপথ ব্রাহ্মণের প্রমাণ দ্বারা অগ্নি শব্দ ব্রহ্ম এবং আত্মা এই দুই অর্থবাজী হয়।( অয়ং বা০ শ০ ব্রা০ ৯,১,২,৪২)এই প্রমাণে অগ্নি শব্দ হইতে প্রজা শব্দ করিয়া ভৌতিক এবং প্রজাপতি শব্দ দ্বারা ঈশ্বরের গ্রহণ করতে হয়।( ব্রহ্ম হ্ম০ শ০ ব্রা০ ১,২,৩,২) এই প্রমাণ হইতে সত্যাচরণের নিয়মের যে যথাবৎ পালন করিয়া থাকে তাহাকেই ব্রত করিয়াছে এবং এই ব্রতের পতি পরমেশ্বর।( ত্রিভিঃ পবিত্রৈঃ০ ঋ০ ৩।২৬।৮) এই ঋগ্বেদের প্রমাণ দ্বারা জ্ঞানবান সর্বজ্ঞ প্রকাশকারী বিষেশণ হইতে অগ্নি শব্দ করিয়া ঈশ্বরের গ্রহণ হইয়া থাকে। নিরুক্তকার যাস্ক মুনিও ঈশ্বর এবং ভৌতিক পক্ষে অগ্নি শব্দের ভিন্ন ভিন্ন ব্যাখ্যা সিদ্ধ করিয়াছে এবং ইহা সংস্কৃতে যথাবৎ দেখিয়া লইবেন। এখানে তাহা সংক্ষেপে দেখাইছি মাত্র,পরন্তু সুগমতার জন্য কিছু সংক্ষেপে এখানেও কহিয়াছি। যাস্কমুনিজীই স্হৌলাষ্ঠীবি ঋষির মত হইতে অগ্নি শব্দের অগ্রণী=সর্বশ্রেষ্ঠ উত্তম অর্থ করিয়াছে অর্থাৎ যাহার সব যজ্ঞে প্রথমে প্রতিপাদিত হইয়া থাকে, সে সর্ব শ্রেষ্ঠ উত্তমই। এই কারণ অগ্নি শব্দ দ্বারা ঈশ্বর তথা দাহগুণযুক্ত ভৌতিক অগ্নি এই উভয়ই অর্থের গ্রহণ হইয়া থাকে।
এখন ভৌতিক অর্থের গ্রহণে প্রমাণ দেখাইতেছি- ( য়দশ্বং০ শ০ ব্রা০ ২,১,৪,১৬) ইত্যাদি শতপথ ব্রাহ্মণের প্রমাণ হইতে অগ্নি শব্দ করিয়া ভৌতিক অগ্নির গ্রহণ হইয়া থাকে। এই অগ্নির দামড়া যাড়ের ন্যায় এসজ দেশ দেশান্তরে পৌছানোকারী হইবার কারণ যাড় এবং অশ্বও করিয়া থাকে, কেননা সে কৌশলের দ্বারা অশ্ব অর্থাৎ শ্রীঘ্র গমণকারী হইয়া শিল্পবিদ্যার জ্ঞাতকারী বিদ্বান লোক বিমান আদি যানকে বেগ দ্বারা বাহনের ন্যায় দূর-দূর দেশে পৌছাইয়া দেয়। ( তুর্ণি০ শ০ ব্রা০ ১,৩,৪,১২) এই প্রমাণ হইতেও ভৌতিক অগ্নির গ্রহণ হয়,কেননা সে উক্ত শ্রীঘ্রতা আদি নিমিত্ত হইতে হব্যবাট্ এবং তুর্ণিও কহিয়াছে। ( অগ্নির্বৈ যো০ শ০ ব্রা০ ১,৪,৩,১১) ইত্যাদি এবং অবশ্য অনেক প্রমাণ হইতে অশ্ব নাম করিয়া ভৌতিক অগ্নির গ্রহণ করিয়া যায়। ( বৃষো০ শ০ ব্রা০ ১,৩,৩,২৯,৩০) যখন এই ভৌতিক অগ্নিকে শিল্পবিদ্যাবান বিদ্বান লোক যন্ত্রকলা দ্বারা চলাচলে প্রদিপ্ত করিয়া যুক্ত করিয়া থাকেন,তখন ( দেববাহনঃ ঋ০ ৩।২৭।১৪) ওই আরোহণকারী বসিয়া বিদ্বান লোককে দেশান্তরে দামড়া যাড় বা ঘোড়ার ন্যায় শ্রীঘ্র পৌছানোকারী হইতে থাকে। হে মনুষ্য! তোমরা ( হবিষ্মন্তম্ ঋ০ ৩।২৭।১৪) বেগাদি গুণযুক্ত অশ্বরূপ অগ্নির গুণকে ( ঈড়তে ঋ০ ৩।২৭।১৪) সন্ধান কর। এই প্রমাণ দ্বারাও ভৌতিক অগ্নির গ্রহণ হয়।।

ভাবার্থ- এই মন্ত্রে শ্লেষালংকার হইতে দুই অর্থ গ্রহণ হয়। পিতার ন্যায় কৃপাকারক পরমেশ্বর সমস্ত জীবের কল্যাণ এবং সমস্ত বিদ্যার প্রাপ্তির জন্য কল্প - কল্পে আদিতে বেদের উপদেশ করিয়া থাকে। যেরূপ পিতা বা অধ্যাপক নিজের শিষ্য বা পুত্রকে শিক্ষা দান করেন যে তুমি এরূপ করো বা এরূপ বচন বল, সত্য বচন বল,ইত্যাদি শিক্ষাকে শুনিয়া বালক /বালিকা বা শিষ্যও কহিয়া থাকে যে সত্য বলিব; পিতা/মাতা এবং আচার্যের সেবা করিব,এই প্রকার যেরূপ পরম্পর শিক্ষক লোক শিষ্য বা ছেলে/ মেয়ের উপদেশ করেন ওইরূপই ' অগ্নিমীড়ে০' ইত্যাদি বেদ মন্ত্র জানা উচিত। কেননা ঈশ্বরই বেদ সব জীবের উত্তম সুখের জন্য প্রকট করিয়াছে।এই 'অগ্নিমীড়ে০' বেদের উপদেশকে পরোপকার ফল হওয়াতে এই মন্ত্রে 'ঈড়ে' এই উত্তম পুরুষের প্রয়োগ হইয়াছে।
(অগ্নিমীড়ে০') পরমার্থ এবং ব্যাবহার বিদ্যার সিদ্ধির জন্য অগ্নি শব্দ করিয়া পরমেশ্বর এবং ভৌতিক এই দুই লিখিয়াছি।যাহা প্রথম সময় আর্য লোকই অশ্ববিদ্যার নাম হইতে শ্রীঘ্র গমণের নিমিত্ত শিল্পবিদ্যা উৎপন্ন করিয়াছে,সেই অগ্নিবিদ্যারই উন্নতি ছিল।আপনিই নিজ প্রকাশমান সবার প্রকাশক এবং অনন্ত জ্ঞানবান আদি নিমিত্ত হইতে অগ্নিশব্দ করিযা পরমেশ্বর তথা রূপ দাহ প্রকাশ বেগ ছেদন আদি গুণ এবং শিল্পবিদ্যার মুখ্য সাধক আদি নিমিত্ত হইতে প্রথম মন্ত্রে ভৌতিক অর্থের গ্রহণ করিয়াছে।।

पदार्थ -

हम लोग (यज्ञस्य) विद्वानों के सत्कार सङ्गम महिमा और कर्म के (होतारम्) देने तथा ग्रहण करनेवाले (पुरोहितम्) उत्पत्ति के समय से पहिले परमाणु आदि सृष्टि के धारण करने और (ऋत्विजम्) वारंवार उत्पत्ति के समय में स्थूल सृष्टि के रचनेवाले तथा ऋतु-ऋतु में उपासना करने योग्य (रत्नधातमम्) और निश्चय करके मनोहर पृथिवी वा सुवर्ण आदि रत्नों के धारण करने वा (देवम्) देने तथा सब पदार्थों के प्रकाश करनेवाले परमेश्वर की (ईळे) स्तुति करते हैं। तथा उपकार के लिये हम लोग (यज्ञस्य) विद्यादि दान और शिल्पक्रियाओं से उत्पन्न करने योग्य पदार्थों के (होतारम्) देनेहारे तथा (पुरोहितम्) उन पदार्थों के उत्पन्न करने के समय से पूर्व भी छेदन धारण और आकर्षण आदि गुणों के धारण करनेवाले (ऋत्विजम्) शिल्पविद्या साधनों के हेतु (रत्नधातमम्) अच्छे-अच्छे सुवर्ण आदि रत्नों के धारण कराने तथा (देवम्) युद्धादिकों में कलायुक्त शस्त्रों से विजय करानेहारे भौतिक अग्नि की (ईळे) वारंवार इच्छा करते हैं।

पदार्थः -
(अग्निम्) परमेश्वरं भौतिकं वा। इन्द्रं॑ मि॒त्रं वरु॑णम॒ग्निमा॑हुरथो॑ दि॒व्यः स सु॒प॒र्णो ग॒रुत्मा॑न्। एकं॒ सद्विप्रा॑ बहु॒धा व॑दन्त्य॒ग्निं य॒मं मा॑त॒रिश्वा॑नमाहुः॥ (ऋ०१.१६४.४६) अनेनैकस्य सतः परब्रह्मण इन्द्रादीनि बहुधा नामानि सन्तीति वेदितव्यम्। तदे॒वाग्निस्तदा॑दि॒त्यस्तद्वा॒युस्तदु॑ च॒न्द्रमाः॑। तदे॒व शु॒क्रं तद् ब्रह्म॒ ता आपः॒ स प्र॒जाप॑तिः॥ (य०३२.१) यत्सच्चिदानन्दादिलक्षणं ब्रह्म तदेवात्राग्न्यादिनामवाच्यमिति बोध्यम्। ब्रह्म ह्यग्निः। (श०ब्रा०१.४.२.११) आत्मा वा अग्निः। (श०ब्रा०७.२.३.२) अत्राग्निर्ब्रह्मात्मनोर्वाचकोऽस्ति। अयं वा अग्निः प्रजाश्च प्रजापतिश्च। (श०ब्रा०९.१.२.४२) अत्र प्रजाशब्देन भौतिकः प्रजापतिशब्देनेश्वरश्चाग्निर्ग्राह्यः। अग्निर्वै देवानां व्रतपतिः। एतद्ध वै देवा व्रतं चरन्ति यत्सत्यम्। (श०ब्रा०१.१.१.२,५) सत्याचारनियमपालनं व्रतं तत्पतिरीश्वरः। त्रि॒भिः प॒वित्रै॒रपु॑पो॒द्ध्य१॒॑र्कं हृ॒दा म॒तिं ज्योति॒रनु॑ प्रजा॒नन्। वर्षि॑ष्ठं॒ रत्न॑मकृत स्व॒धाभि॒रादिद् द्यावा॑पृथि॒वी पर्य॑पश्यत्॥ (ऋ०३.२६.८) अत्राग्निशब्दस्यानुवृत्तेः प्रजानन्निति ज्ञानवत्वात् पर्य्यपश्यदिति सर्वज्ञत्वादीश्वरो ग्राह्यः। यास्कमुनिरत्रोभयार्थकरणायाग्निशब्दपुरःसरमेतन्मन्त्रमेवं व्याचष्टे−अग्निः कस्मादग्रणीर्भवत्यग्रं यज्ञेषु प्रणीयतेऽङ्गं नयति सन्नममानोऽक्नोपनो भवतीति स्थौलाष्ठीविर्न क्नोपयति न स्नेहयति त्रिभ्य आख्यातेभ्यो जायत इति शाकपूणिरितादक्ताद्दग्धाद्वा नीतात्स खल्वेतेरकारमादत्ते गकारमनक्तेर्वा दहतेर्वा नीःपरस्तस्यैषा भवतीति−अग्निमीळे० अग्निं याचामीळिरध्येषणाकर्मा पूजाकर्मा वा। देवो दानाद्वा दीपनाद्वा द्योतनाद्वा द्युस्थानो भवतीति वा, यो देवः सा देवता। होतारं ह्वातारं जुहोतेर्होतेत्यौर्णवाभो रत्नधातमं रमणीयानां धनानां दातृतमम्। (निरु०७.१४-१५)। अग्रणीः सर्वोत्तमः सर्वेषु यज्ञेषु पूर्वमीश्वरस्यैव प्रतिपादनात्तस्यात्र ग्रहणम्। दग्धादिति विशेषणाद्भौतिकस्यापि च। प्रशासितारं सर्वेषामणीयांसमणोरपि। रुक्माभं स्वप्नधीगम्यं विद्यात्तं पुरुषं परम् ॥१॥ एतमेके वदन्त्यग्निं मनुमन्ये प्रजापतिम्। इन्द्रमेकेऽपरे प्राणमपरे ब्रह्म शाश्वतम् ॥२॥ (मनु०१२.१२२-१२३) अत्राप्यग्न्यादीनि परमेश्वरस्य नामानि सन्तीति। ईळे॑ अ॒ग्निं वि॑प॒श्चितं॑ गि॒रा य॒ज्ञस्य॒ साध॑नम्। श्रु॒ष्टी॒वानं॑ धि॒तावा॑नम्॥ (ऋ०३.२७.२) विपश्चितमीळे इति विशेषणादग्निशब्देनात्रेश्वरो गृह्यते, अनन्तविद्यावत्त्वाच्चेतनस्वरूपत्वाच्च। अथ केवलं भौतिकार्थग्रहणाय प्रमाणानि−यदश्वं तं पुरस्तादुदश्रयंस्तस्याभयेऽनाष्ट्रे निवातेऽग्निरजायत तस्माद्यत्राग्निं मन्थिष्यन्त्स्यात्तदश्वमानेतवै ब्रूयात्। स पूर्वेणोपतिष्ठते वज्रमेवैतदुच्छ्रयन्ति तस्याभयेऽनाष्ट्रे निवातेऽग्निर्जायते। (श०ब्रा०२.१.४.१६) वृषो अग्निः। अश्वो ह वा एष भूत्वा देवेभ्यो यज्ञं वहति। (श०ब्रा०१.३.३.२९-३०) अग्निर्वा अश्वः। (श०ब्रा०३.६.२.५) वृषवद्यानानां वोढृत्वाद् वृषोऽग्निः। तथाऽयमग्निराशुगमयितृत्वेनाश्वो भूत्वा कलायन्त्रैः प्रेरितः सन् देवेभ्यो विद्वद्भ्यः शिल्पविद्याविद्भ्यो मनुष्येभ्यो विमानादियानसाधनसङ्गतं यानं वहति प्रापयतीति। तूर्णिर्हव्यवाडिति। (श०ब्रा०१.३.४.१२) अयमग्निर्हव्यानां यानानां प्रापकत्वेन शीघ्रतया गमकत्वाद्धव्यवाट् तूर्णिश्चेति। अग्निर्वै योनिर्यज्ञस्य। (श०ब्रा०१.४.३.११) इत्याद्यनेकप्रमाणैरश्वनाम्ना भौतिकोऽग्निर्वात्र गृह्यते, आशुगमनहेतुत्वा-दश्वोऽग्निर्विज्ञेयः। वृषो॑ अ॒ग्निः समि॑ध्य॒तेऽश्वो॒ न देव॒वाह॑नः। तं ह॒विष्म॑न्त ईळते॥ (ऋ०३.२७.१४) यदा शिल्पिभिरयमग्निर्यन्त्रकलाभिर्यानेषु प्रदीप्यते तदा देववाहनो देवान् यानस्थान् विदुषः शीघ्रं देशान्तरेऽश्व इव वृष इव च प्रापयति, तं हविष्मन्तो मनुष्या वेगादिगुणवन्तमश्वमग्निमीडते कार्य्यार्थमधीच्छन्तीति वेद्यम्। (ईळे) स्तुवे याचे अधीच्छामि प्रेरयामि वा (पुरोहितम्) पुरस्तात्सर्वं जगद्दधाति छेदनधारणाकर्षणादिगुणांश्चापि तम्। पुरोहितः पुर एनं दधति होत्राय वृतः कृपायमाणोऽन्वध्यायत्। (निरु०२.१२) (यज्ञस्य) इज्यतेऽसौ यज्ञस्तस्य महिम्नः कर्मणो विदुषां सत्कारस्य सङ्गतस्य सत्सङ्गत्योत्पन्नस्य विद्यादिदानस्य शिल्पक्रियोत्पाद्यस्य वा। यज्ञः कस्मात्प्रख्यातं यजति कर्मेति नैरुक्ता याञ्चो भवतीति वा यजुरुन्नो भवतीति वा बहुकृष्णाजिन इत्यौपमन्यवो यजूंष्येनं नयन्तीति वा। (निरु०३.१९) (देवम्) दातारं हर्षकरं विजेतारं द्योतकं वा (ऋत्विजम्) य ऋतौ ऋतौ प्रत्युत्पत्तिकालं संसारं यजति सङ्गतं करोति तथा च शिल्पसाधनानि सङ्गमयति सर्वेषु ऋतुषु यजनीयस्तम्। ऋत्विग्दधृग्० (अष्टा०३.२.५९) अनेन कर्त्तरि निपातनम्, तथा कृतो बहुलमिति कर्मणि वा। (होतारम्) दातारमादातारं वा (रत्नधातमम्) रमणीयानि पृथिव्यादीनि सुवर्णादीनि च रत्नानि दधाति धापयतीति रत्नधा, अतिशयेन रत्नधा इति रत्नधातमस्तम् ॥१॥

भावार्थ -

इस मन्त्र में श्लेषालङ्कार से दो अर्थों का ग्रहण होता है। पिता के समान कृपाकारक परमेश्वर सब जीवों के हित और सब विद्याओं की प्राप्ति के लिये कल्प-कल्प की आदि में वेद का उपदेश करता है। जैसे पिता वा अध्यापक अपने शिष्य वा पुत्र को शिक्षा करता है कि तू ऐसा कर वा ऐसा वचन कह, सत्य वचन बोल, इत्यादि शिक्षा को सुनकर बालक वा शिष्य भी कहता है कि सत्य बोलूँगा, पिता और आचार्य्य की सेवा करूँगा, झूठ न कहूँगा, इस प्रकार जैसे परस्पर शिक्षक लोग शिष्य वा लड़कों को उपदेश करते हैं, वैसे ही अग्निमीळे० इत्यादि वेदमन्त्रों में भी जानना चाहिये। क्योंकि ईश्वर ने वेद सब जीवों के उत्तम सुख के लिये प्रकट किया है। इसी वेद के उपदेश का परोपकार फल होने से अग्निमीळे० इस मन्त्र में ईडे यह उत्तम पुरुष का प्रयोग भी है। (अग्निमीळे०) इस मन्त्र में परमार्थ और व्यवहारविद्या की सिद्धि के लिये अग्नि शब्द करके परमेश्वर और भौतिक ये दोनों अर्थ लिये जाते हैं। जो पहिले समय में आर्य लोगों ने अश्वविद्या के नाम से शीघ्र गमन का हेतु शिल्पविद्या आविष्कृत की थी, वह अग्निविद्या की ही उन्नति थी। परमेश्वर के आप ही आप प्रकाशमान सब का प्रकाशक और अनन्त ज्ञानवान् होने से, तथा भौतिक अग्नि के रूप दाह प्रकाश वेग छेदन आदि गुण और शिल्पविद्या के मुख्य साधक होने से अग्नि शब्द का प्रथम ग्रहण किया है ॥१॥











লেখকঃআচার্য অগ্নিব্রত নৈষ্টিক

No comments:

Post a Comment

ধন্যবাদ

বৈশিষ্ট্যযুক্ত পোস্ট

অথর্ববেদ ২/১৩/৪

  ह्यश्मा॑न॒मा ति॒ष्ठाश्मा॑ भवतु ते त॒नूः। कृ॒ण्वन्तु॒ विश्वे॑ दे॒वा आयु॑ष्टे श॒रदः॑ श॒तम् ॥ ত্রহ্যশ্মানমা তিষ্ঠাশ্মা ভবতুতে তনূঃ। কৃণ্বন্তু...

Post Top Ad

ধন্যবাদ