ঋগ্বেদ মন্ডল ১০ সূক্ত ১০ মন্ত্র ১৩

                                       

বতো বতাসি যম নৈব তে মনো হৃদয়ং চাবিদাম্।

অন্যা কিল ত্বাং কক্ষয়েব য়ুক্তং পরি ষ¦জাতে লিবুজেব বৃক্ষম্ ।। ১৩।।

পদার্থঃ (য়ম্) হে দিবস! (বত) হ্যা! তুমি কি দুঃখ (বতঃ) বিবশ (অসি) হও, এমন কি দৈবকৃত বাধাকে সহসা কেহই দূর করতে পারে না, এজন্য (তে) তোমার (মনঃ) মন (চ) এবং (হৃদয়ম্) বক্ষস্থলকে আমি (ন এব) না (আবিদাম) প্রাপ্ত করেছি (অন্যা কিল) আমা ভিন্ন অন্য কোন স্ত্রী (কক্ষ্যাইব য়ুক্তম্) কক্ষ কাধে বন্ধী পেটীর সমান সম্যক প্রকারে (ত্বাম্) আপনাকে (পরিষ¦জাতে) আলিঙ্গন করে অথবা (লিবু জা-ইব বৃক্ষম্) যেভাবে লতা বৃক্ষ আলিঙ্গিত ভাবে থাকে ওইভাবে তুমি ও আলিঙ্গত থাক।। ১৩।।

ভাবার্থঃ যদি স্ত্রী মধ্যে কোন দোষ থাকে যাহার কারনে সন্তান উৎপাদনে অসমর্থ হয়ে যায় তবে সেই স্ত্রী নিজ পতিকে দ্বিতীয় স্ত্রী কতৃক সন্তান উৎপত্তির জন্য অনুমতি দিয়ে দিবে।।১৩।।

ब॒तो ब॑तासि यम॒ नैव ते॒ मनो॒ हृद॑यं चाविदाम ।

 अ॒न्या किल॒ त्वां क॒क्ष्ये॑व यु॒क्तं परि॑ ष्वजाते॒ लिबु॑जेव वृ॒क्षम् ॥

ऋग्वेद 0 मण्डल:10 सूक्त:10 मन्त्र:13 

अंग्रेज़ी लिप्यंतरण

bato batāsi yama naiva te mano hṛdayaṁ cāvidāma | anyā kila tvāṁ kakṣyeva yuktam pari ṣvajāte libujeva vṛkṣam ||

पद पाठ

ब॒तः । ब॒त॒ । अ॒सि॒ । य॒म॒ । न । ए॒व । ते॒ । मनः॑ । हृद॑यम् । च॒ । अ॒वि॒दा॒म॒ । अ॒न्या । किल॑ । त्वाम् । क॒क्ष्या॑ऽइव । यु॒क्तम् । परि॑ । स्व॒जा॒ते॒ । लिबु॑जाऽइव । वृ॒क्षम् ॥ १०.१०.१३

पदार्थान्वयभाषाः -(यम) हे दिवस ! (बत) हा ! दुःख है कि तू (बतः) विवश (असि) है, क्योंकि दैवकृत बाधा को सहसा कोई भी नहीं हटा सकता, इसलिए (ते) तेरे (मनः) मन (च) और (हदयम्) वक्षःस्थल को मैंने (न-एव) नहीं (अविदाम) प्राप्त किया (अन्या किल) मुझ से भिन्न कोई भी स्त्री (कक्ष्या-इव-युक्तम्) कक्ष-काँख में बंधी पेटी के समान सम्यक्प्रकार से (त्वाम्) तुझ को (परिष्वजाते) आलिङ्गन करे अथवा (लिबुजा इव वृक्षम्) जैसे लता वृक्ष को लिपटती है, वैसे तुझ से भी लिपटे ॥

{(yam) he divas ! (bat) ha ! duhkh hai ki too (batah) vivash (asi) hai, kyonki daivakrt baadha ko sahasa koee bhee nahin hata sakata, isalie (te) tere (manah) man (ch) aur (hadayam) vakshahsthal ko mainne (na-ev) nahin (avidaam) praapt kiya (anya kil) mujh se bhinn koee bhee stree (kakshya-iv-yuktam) kaksh-kaankh mein bandhee petee ke samaan samyakprakaar se (tvaam) tujh ko (parishvajaate) aalingan kare athava (libuja iv vrksham) jaise lata vrksh ko lipatatee hai, vaise tujh se bhee lipate .}

भावार्थभाषाः -यदि स्त्री में कोई दोष है, जिसके कारण वह सन्तानोत्पत्ति में असमर्थ है, तो उसे भी चाहिए कि वह पति को दूसरी स्त्री से सन्तानोत्पत्ति के लिये अनुमति दे देवे ॥

{yadi stree mein koee dosh hai, jisake kaaran vah santaanotpatti mein asamarth hai, to use bhee chaahie ki vah pati ko doosaree stree se santaanotpatti ke liye anumati de deve .}