देवता: सूर्यः ऋषि: दीर्घतमा औचथ्यः छन्द: निचृत्त्रिष्टुप् स्वर: धैवतः
इन्द्रं॑ मि॒त्रं वरु॑णम॒ग्निमा॑हु॒रथो॑ दि॒व्यः स सु॑प॒र्णो ग॒रुत्मा॑न्।
एकं॒ सद्विप्रा॑ बहु॒धा व॑दन्त्य॒ग्निं य॒मं मा॑त॒रिश्वा॑नमाहुः ॥ऋग्वेद १.१६४.४६[1/164/46]
पद पाठ
इन्द्र॑म्। मि॒त्रम्। वरु॑णम्। अ॒ग्निम्। आ॒हुः॒। अथो॒ इति॑। दि॒व्यः। सः। सु॒ऽप॒र्णः। ग॒रुत्मा॑न्। एक॑म्। सत्। विप्राः॑। ब॒हु॒ऽधा। व॒द॒न्ति॒। अ॒ग्निम्। य॒मम्। मा॒त॒रिश्वा॑नम्। आ॒हुः॒ ॥
पदार्थान्वयभाषाः -(विप्राः) बुद्धिमान् जन (इन्द्रम्) परमैश्वर्ययुक्त (मित्रम्) मित्रवत् वर्त्तमान (वरुणम्) श्रेष्ठ (अग्निम्) सर्वव्याप्त विद्युदादि लक्षणयुक्त अग्नि को (बहुधा) बहुत प्रकारों से बहुत नामों से (आहुः) कहते हैं। (अथो) इसके अनन्तर (सः) वह (दिव्यः) प्रकाश में प्रसिद्ध प्रकाशमय (सुपर्णः) सुन्दर जिसके पालना आदि कर्म (गरुमान्) महान् आत्मावाला है इत्यादि बहुत प्रकारों बहुत नामों से (वदन्ति) कहते हैं तथा वे अन्य विद्वान् (एकम्) एक (सत्) विद्यमान परब्रह्म परमेश्वर को (अग्निम्) सर्वव्याप्त परमात्मारूप (यमम्) सर्वनियन्ता और (मातरिश्वानम्) वायु लक्षण लक्षित भी (आहुः) कहते हैं ॥ अयं मन्त्रो निरुक्ते व्याख्यातः । निरु० ७। १८। ॥
भावार्थभाषाः -जैसे अग्न्यादि पदार्थों के इन्द्र आदि नाम हैं वैसे एक परमात्मा के अग्नि आदि सहस्रों नाम वर्त्तमान हैं। जितने परमेश्वर के गुण, कर्म, स्वभाव हैं उतने ही इस परमात्मा के नाम हैं, यह जानना चाहिये ॥-स्वामी दयानन्द सरस्वती
পদার্থ :- (ইন্দ্রম্) পরমৈশ্বৰ্য যুক্ত (মিত্রম্) মিত্র (বরুণম্) শ্ৰেষ্ঠ (অগ্নিম্) অগ্নি (আহুঃ) বলেন (অথ) তারপর (দিব্যঃ) দ্যুলোকস্থিত (সঃ) সেই (সুপর্ণ) সুপালক (গরুত্মান্) মহান্ আত্মাযুক্ত (একম্) এক (সৎ) সত্যকে (বিপ্র) মেধাবী পুরুষেরা (বহুধা) বহু প্রকার (বদন্তি) অভিহিত করেন (অগ্নিম্) সৰ্ব্বব্যাপক পরমাত্মকে (যমং) নিয়ন্তা (মাতারিশ্বনম্) বায়ু (আহুঃ) বলেন।
উক্ত মন্ত্র নিরুক্ত ৮।১৮ ব্যাখ্যা রয়েছে॥
(ইন্দ্রং মিত্রং) যে এক অদ্বিতীয় সত্য ব্রহ্ম বস্তু বিদ্যমান রয়েছেন, তাঁরই ইন্দ্রাদি সমস্ত নাম। (দিব্য) অর্থাৎ যিনি প্রকৃত্যাদি দিব্য পদার্থে ব্যাপ্ত, যাহার পালন এবং (পর্ণ) কর্ম্ম উত্তম, যাহার আত্মা অর্থাৎ স্বরূপ মহৎ, যিনি বায়ুতুল্য অনন্ত এবং বলবান, সেই পরমাত্মা সেইজন্য দিব্য, সুপর্ণ, গরুত্মান্ এবং মাতরিশ্বা (ইত্যাদি) নামে কথিত হন।
👉বঙ্গানুবাদ :-- এক সত্তা পরব্রহ্মকে জ্ঞানীরা ইন্দ্ৰ,মিত্র, বরুণ, অগ্নি, দিব্য,সুপর্ণ, গরুৎমান, যম, মাতরিশ্বা আদি বহু নামে অভিহিত করেন।
👉ভাবার্থ :- #ইন্দতি_পরমৈশ্বর্যবান্_ভবতীন্দ্রঃ; যিনি পরমৈশ্বর্যবান্ তিনি ইন্দ্র। #মেদ্যতি_স্নিহ্যতি_স্নিহ্যতে_বা_স_মিত্রঃ; যিনি সর্বাপেক্ষা অধিক স্নেহ করেন ও প্রীতির পাত্র তিনি মিত্র। #বৃণোতি_ব্ৰিয়তে_বাহসৌ_বরুনঃ; যিনি বরণ করেন বা বরণ যোগ্য তিনি বরুণ ।
#যোহঞ্চতি_অচ্যতেহ_গত্যঙ্গত্যেতি_বা_সোহয়মগ্নিঃ; যিনি জ্ঞান স্বরূপ, সৰ্ব্বজ্ঞ, জ্ঞাতব্য
প্রাপ্তব্য ও পূজ্য তিনি অগ্নি। #দিবি_ভবঃ_ইতি_দিব্যঃ; যিনি জ্যোতিঃস্বরূপ তিনি দিব্য।
#শোভনানি_পৰ্ণানি_পালনানি_যস্য_সঃ_সুপর্ণঃ; যিনি উত্তমরূপে পালন করেন তিনি সুপর্ণ।
#গুর্বাত্মা_গরুৎমান,; মহান্ আত্মা যাঁহার তিনি গরুৎমান।৷ #নিয়স্তা_যমঃ; যিনি নিয়ন্তা তিন
যম। #মাতরিশ্বা_বায়ুঃ;বাতি,গচ্ছতি, জানাতি বেতি বায়ুঃ; যিনি বেগবান বা জ্ঞান দাতা তিনি বায়ু বা মাতরিশ্বা। এই রূপ অসংখ্য নামে একই পরমাত্মার অসংখ্য গুণ, ক্রিয়া ও স্বভাবের বর্ণনা করা হয়।
👆
Posts
No comments:
Post a Comment
ধন্যবাদ