ঋগ্বেদ ১/১৫৪/১

 ঋষিঃ-দীর্ঘতমা ঔচধ্যঃ । দেবতা-বিষ্ণুঃ। ছন্দঃ-বিরাটত্রিষ্টুপ্। স্বরঃ-ধৈবতঃ।।

বিষ্ণোর্নু কম্ বীর্যাণি প্র বোচম্ যঃ পার্থিবানি বিমসে রজাংসি।

যো অস্কভায়দুত্তরম্ সধস্থম্ বিচক্রমাণস্ত্রেধোরুগায়ঃ।। ঋগ্বেদ-১/১৫৪/১

পদ০-বিষ্ণোঃ। নু। কম্। বীর্যাণি। প্র। বোচম্।যঃ। পার্থিবানি। বিऽমমে। রজাংসি।যঃ। অস্কভায়ত্। উতऽরম্। সধऽস্থম্। বিऽচক্রমাণঃ। ত্রেধা। উরুऽগায়ঃ।।

পদার্থ-হে মনুষ্য ( যঃ) যিনি ( পার্থিবানি) পৃথিবীতে বিদিত ( রজাংসি) লোক কে অর্থাৎ পৃথিবীতে প্রসিদ্ধ সমস্ত গন্তব্যেকে ( নু) শীঘ্র ( বিমমে) অনেক প্রকার দ্বারা রচনা বা ( যঃ) যা ( উরুগায়ঃ) বহু বেদমন্ত্রো দ্বারা গাওয়া যায় বা স্তুতি করা যায় ( উত্তরম্) প্রলয় হতে অনন্তর ( সধস্থম্) এক সাথের স্থানকে ( ত্রেধা) তিন প্রকার দ্বারা ( বিচক্রমাণঃ) বিশেষ করে কম্পন ( অস্কভায়ত্) থামিয়ে দেয় যে ( বিষ্ণোঃ) সর্বত্র ব্যাপ্ত হওয়াতে পরমেশ্বরের ( বীর্যাণি) পরাক্রমকে ( প্র বোচম্) ভাল প্রকার বলে এবং তাঁর থেকে ( কম্) সুখ পান তেমনি তুমি করো।

ভাবার্থ-যেমন সূর্য নিজ আকর্ষণ শক্তি দ্বারা সমম্ত ভূলোক কে ধারণ করে আছে,তেমনি সূর্য্যাদি লোক,কারণ এবং জীবকে জগদীশ্বর ধারণ করে আছেন। যিনি এই অসংখ্য লোক কে শীঘ্র নির্মাণ করেন এবং যাঁর মধ্যে প্রলয় সাধিত হয়, তিনিই সকলের উপাসনা করার যোগ্য।। [ মহর্ষি দয়ানন্দ সরস্বতীকৃত ভাষ্যের বাংলা অনুবাদ ]

विष्णो॒र्नु कं॑ वी॒र्या॑णि॒ प्र वो॑चं॒ यः पार्थि॑वानि विम॒मे रजां॑सि। 

यो अस्क॑भाय॒दुत्त॑रं स॒धस्थं॑ विचक्रमा॒णस्त्रे॒धोरु॑गा॒यः ॥

अन्वय:

हे मनुष्या यः पार्थिवानि रजांसि नु विममे य उरुगाय उत्तरं सधस्थं त्रेधा विचक्रमाणोऽस्कभायत्तस्य विष्णोर्वीर्याणि प्रवोचमनेन कं प्राप्नुयां तथा यूयमपि कुरुत ॥ 

पदार्थान्वयभाषाः -हे मनुष्यो ! (यः) जो (पार्थिवानि) पृथिवी में विदित (रजांसि) लोकों को अर्थात् पृथिवी में विख्यात सब स्थलों को (नु) शीघ्र (विममे) अनेक प्रकार से रचता वा (यः) जो (उरुगायः) बहुत वेदमन्त्रों से गाया जाता वा स्तुति किया जाता (उत्तरम्) प्रलय से अनन्तर (सधस्थम्) एक साथ के स्थान को (त्रेधा) तीन प्रकार से (विचक्रमाणः) विशेषकर कँपाता हुआ (अस्कभायत्) रोकता है उस (विष्णोः) सर्वत्र व्याप्त होनेवाले परमेश्वर के (वीर्याणि) पराक्रमों को (प्र वोचम्) अच्छे प्रकार कहूँ और उससे (कम्) सुख पाऊँ वैसे तुम करो ॥

भावार्थभाषाः -जैसे सूर्य अपनी आकर्षण शक्ति से सब भूगोलों को धारण करता है, वैसे सूर्य्यादि लोक, कारण और जीवों को जगदीश्वर धारण कर रहा है। जो इन असंख्य लोकों को शीघ्र निर्माण करता और जिसमें प्रलय को प्राप्त होते हैं, वही सबको उपासना करने योग्य है ॥