ঋগ্বেদ ১/২১/২

 ऋषि: - मेधातिथिः काण्वःदेवता - इन्द्राग्नीछन्दः - पिपीलिकामध्यानिचृद्गायत्रीस्वरः - षड्जः

তা যজ্ঞেসু প্রশংসতেন্দ্রাগ্নী শুম্ভতা নরঃ।

তা গায়ত্রেষু গায়তে॥_ঋগ্বেদ ১।২১।২

পদার্থ____ (তা) তৌ। অত্রোভয়ত্র "সুপাং সুলুকপূর্বা---" ইত্যাকারাদেশঃ। (য়জ্ঞেষু) পঠনপাঠনেষু শিল্পময়াদিষু য়জ্ঞেষু বা (প্র) ক্রিয়ায়োগে (শংসত) স্তুবীত তদ্গুণান্ প্রকাশয়ত। অত্রান্তর্গতো ণ্যর্থঃ। (ইন্দ্রাগ্নী) বায়্বগ্নী (শুম্ভত) সর্বত্র য়ানাদিকৃত্যেষু প্রদীপয়ত। অত্র "অন্যেষামপি দৃশ্যতে" ইতি সূত্রেণ দীর্ঘঃ। (নরঃ) নেতারো মনুষ্যাঃ। "নয়তের্ডিচ্চ" (উণা০ ২/৯৬) অনেন ণীঞ্ ধাতোর্ঋঃ প্রত্যয়ো ডিচ্চ (তা) তৌ (গায়ত্রেষু) য়ানি গায়ত্রীছন্দস্কানীমানি বোদোক্তানি স্তোত্রানি তেষু (গায়ত) ষড্জাদিস্বরৈর্গানং কুরুতঃ॥

অর্থাৎ_ (নরঃ) যজ্ঞকারী মনুষ্য! তোমরা যে পূর্বোক্ত (ইন্দ্রাগ্নী ) বায়ু ও অগ্নির (প্রশংসত) গুণগুলো প্রকাশিত তথা (শুম্ভত) সব জায়গায় কাজগুলো প্রদীপ্ত করে (তা) তাকে (গায়ত্রেষু) গায়ত্রী ছন্দযুক্ত বেদের স্তোত্রগুলোকে (গায়ত) ষড্জাদি স্বরে গায়ন করো।

ভাবার্থঃ

অর্থাৎ কোন মনুষ্য অভ্যাস ব্যতীত বায়ু এবং অগ্নির গুনকে জানতে বা তা থেকে উপকার নেওয়ার সমর্থ রাখে না॥ [মহর্ষি দয়ানন্দকৃত ভাষ্য থেকে]

पदार्थः -
(ता) तौ। अत्रोभयत्र सुपां सुलुग्० इत्याकारादेशः। (यज्ञेषु) पठनपाठनेषु शिल्पमयादिषु यज्ञेषु वा (प्र) क्रियायोगे (शंसत) स्तुवीत तद्गुणान् प्रकाशयत। अत्रान्तर्गतो ण्यर्थः। (इन्द्राग्नी) वाय्वग्नी (शुम्भत) सर्वत्र यानादिकृत्येषु प्रदीप्यत। अत्र अन्येषामपि दृश्यते इति दीर्घः। (नरः) नेतारो मनुष्याः। नयतेर्डिच्च। (उणा०२.९६) अनेन णीञ् धातोर्ऋः प्रत्ययो डिच्च। (ता) तौ (गायत्रेषु) यानि गायत्रीछन्दस्कानीमानि वेदोक्तानि स्तोत्राणि तेषु (गायत) षड्जादिस्वरैर्गानं कुरुत॥

पदार्थ -
हे (नरः) यज्ञ करनेवाले मनुष्यो ! तुम जिस पूर्वोक्त (इन्द्राग्नी) वायु और अग्नि के (प्रशंसत) गुणों को प्रकाशित तथा (शुम्भत) सब जगह कामों में प्रदीप्त करते हो (ता) उनको (गायत्रेषु) गायत्री छन्दवाले वेद के स्तोत्रों में (गायत) षड्ज आदि स्वरों से गाओ॥-ऋग्वेद भाष्यम् (स्वामी दयानन्द सरस्वती)