ঋগ্বেদ ১০/১৬/৭

 ঋষিঃ-দমনো যামাযনঃ। দেবতা-অগ্নিঃ। ছন্দঃ-নিচৃত্রিষ্টুপ্। স্বরঃ-ধৈবতঃ।

अ॒ग्नेर्वर्म॒ परि॒ गोभि॑र्व्ययस्व॒ सं प्रोर्णु॑ष्व॒ पीव॑सा॒ मेद॑सा च । 

नेत्त्वा॑ धृ॒ष्णुर्हर॑सा॒ जर्हृ॑षाणो द॒धृग्वि॑ध॒क्ष्यन्प॑र्य॒ङ्खया॑ते ॥

অগ্নের্বর্ম পরি গোভির্ব্যযস্য সং প্রোর্ণুষ্ব পীবসা মেদসা চ।

নেত্ত্বা ধৃষ্ণুর্হরসা জর্হৃষাণো দধৃগ্বিধক্ষ্যন্পর্যঙখয়াতে।। ঋগ্বেদ-১০/১৬/৭

পদ০-অগ্নেঃ। বর্ম। পরি। গোভিঃ। ব্যয়স্য। সম্। প্র। ঊণুষ্ব। পীবসা। মেদসা। চ। ন। ইত্। ত্বা। ধৃষ্ণু। হরসা। জর্হৃষাণঃ। দধৃক্। বিऽধক্ষ্যন্। পরিऽঅঙখয়াতে।।

পদার্থ-( অগ্নেঃ-বর্ম গোভিঃ পরিব্যয়স্ব পীবসা মেদসা চ সম্প্রোর্ণুষ্ব) অগ্নির বাসস্থান অর্থাৎ অন্ত্যোষ্টিক্রিয়ায় ইন্দ্রিয়াদি এবং স্নায়ু সহ এই প্রেতকে ভালো প্রকার প্রাপ্ত করে,এবং মাংস মেদঃ-চর্বীর মধ্যে প্রজ্বলিত হয় শববেদি অর্থাৎ অন্ত্যোষ্টিক্রিয়ায় সম্যক পূর্ণতা থেকে প্রাপ্ত হয়, কারণ (ধৃষ্ণু-জর্হৃষাণঃ-দধৃক্-বিধক্ষ্যন্-নেত্ত্বা-দধৃক্-বিধক্ষ্যন্-নেত্ত্বা হরসা পর্যঙখয়াতে) প্রসহ্যকারী অতিশয় থেকে বস্তুমাত্রকে অকিঞ্চিতকারী অগ্নি সেই প্রেতকে বিশেষরূপে প্রজ্বলিত শবাঙ্গকে এখানে-সেখানে না ফেলে দেয়।

ভাবার্থ-শবদহনবেদির পরিমান এই হওয়া উচিত যাতে মৃত শরীর সুগমতা থেকে সম্পূর্ণ আসে এবং তার প্রত্যেক শিরা,নাড়ী,মাংস চর্বী আদি অংশের মধ্যে অগ্নির প্রবেশ ভালো প্রকার হতে পারে। শবদহনকারীকে এই ধ্যান রাখা উচিত যে অন্ত্যোষ্টিক্রিয়ায় অগ্নি এই প্রকার প্রজ্বলিত করা যাতে ওই অতিতীক্ষ্ণ এবং বলবান হয়ে বিপরীততা থেকে প্রজ্বলিত শবাঙ্গকে এখানে-সেখানে না ফেলে দেয়। ( ভাষ্যকার-স্বামী ব্রহ্মমুনি পরিব্রাজক)

पदार्थः -
(अग्नेः-वर्म गोभिः परि व्ययस्व पीवसा मेदसा च सम्प्रोर्णुष्व) अग्नेर्वर्म गृहमग्निस्थानं वेदिम् “वर्मेति गृहनाम” [नि०३।४] इन्द्रियैर्नाडीभिर्वाऽयं प्रेतः परितो गच्छेत्सर्वतः प्राप्नुयात् पुरुषव्यत्ययः “व्यय गतौ” [भ्वादिः] तथा पीवसा मांसेन मेदसा वपया च तामेव ज्वलन्तीं वेदिं सम्यक् प्रोर्णुष्व प्रसरेत्। कुतः ? (धृष्णुः-जर्हृषाणः-दधृक्-विधक्ष्यन्-नेत्त्वा-हरसा पर्यङ्खयाते) प्रसह्यकारी ‘प्रसहनार्थस्य चौरादिकस्य धृष्धातोः “त्रसिगृधिधृषिक्षिपेः क्नुः” [अष्टा०३।३।१४०] इत्यनेन क्नुः। जर्हृषाणोऽतिशयेन वस्तुमात्रमलीकं कर्त्तुं शक्तिर्यस्य सः “हृषु-अलीके” [भ्वादिः] तस्मात् “ताच्छील्यवयोवचनशक्तिषु चानश्” [अष्टा०३।२।१८९] इति शक्त्यर्थे चानश् प्रत्ययः “अभ्यस्तानामादिः” [अष्टा०६।१।१८९] इत्याद्युदात्तः। दधृक् प्रगल्भोऽतिदृढ एषोऽग्निः। “धृष् प्रागल्भ्ये” [स्वादिः] “ऋत्विग्दधृक्०”  [अष्टा०३।२।५९] त्वां तं प्रेतं विधक्ष्यन् विशेषं दग्धं करिष्यन्-नेत्-नोचेत्। ज्वालया पर्यङ्खयाते-पर्यङ्खयेत् परिक्षिपेदितस्ततः पातयेत् “उपसंवादाशङ्कयोश्च” [अष्टा०३।४।८] इत्याशङ्कायां लेट् प्रत्ययः ॥